Om ‘fiscaal shoppen’ te ontmoedigen zijn internationale afspraken nodig, zegt Bram Joanknecht, expert economische gelijkheid bij Oxfam Novib. ‘Anders blijft er altijd een race to the bottom, met landen die de voordelen zien in een fiscaal regime dat ultrarijken aantrekt.’
Moet je horen
Ultrarijken op het matje: ‘Internationale afspraken nodig om race to the bottom te stoppen’
Hoewel de toegevoegde waarde van het binnenhalen van superrijken met fiscale voordelen niet opwegen tegen het verlies van deze mensen uit hun land van herkomst, blijven landen toch mensen aantrekken om er profijt van te hebben, zegt Joanknecht. Het is voor multimiljonairs nog nooit zo eenvoudig geweest om het complete vermogen te verhuizen van het ene naar het andere land.
Fair share aan belasting
Dat is ook vaak aan de orde, omdat veel vermogende mensen hun geld met het oog op politieke onrust en belastingmaatregelen liever even ergens anders stallen. Dát mensen heel veel geld hebben vindt Joanknecht op zich niet zo'n punt. Problematischer wordt het als ze hun 'fair share' aan belasting niet betalen. 'Dat is wat je bij deze groep wel veel ziet en dat kaarten we ook aan.'
‘Ook in landen als Frankrijk en het VK geldt ook een lager belastingtarief voor de superrijken’
De rijkste 1 procent betaalt relatief veel minder belasting, met name doordat inkomen uit arbeid in Nederland zwaarder wordt belast dan inkomen uit vermogen. 'Die rijkste 1 procent betaalt gemiddeld 20 tot 30 procent over hun vermogen, loonbelasting bedraagt zo'n 40 procent. Dus deze groep heeft een significant lagere belastingdruk dan de gewone Nederlander.' Internationaal vormt Nederland wat dat betreft overigens geen uitzondering. 'Ook in landen als Frankrijk en het VK geldt ook een lager belastingtarief voor de superrijken.'
Die rijkste 1 procent, ongeveer 80.000 huishoudens, beschikt over minimaal 2,2 miljoen euro, zegt Dick Timmer, universitair docent ethiek en politieke filosofie aan de Technische Universiteit Dortmund. Die groep bezit wel 25 procent van het totale private vermogen in Nederland. 'Dus als je dat bij elkaar optelt is dat toch een vrij scheve verdeling.' Om bij de rijkste 500 Nederlanders te zitten, heb je tegenwoordig zo'n 125 miljoen euro nodig. 'En dat is niet alleen maar een goed gekocht huis op de Herengracht.'
Eigen bubbel is een gevaar
Volgens Timmer ontstaat niet alleen een financieel probleem, ook het uiteengroeien van de samenleving hangt steeds meer boven de markt. Het gaat om een groep vermogenden met veel invloed, die op afstand van de samenleving komt te staan. 'Ze leven in hun eigen bubbel en dat is een gevaar, ook voor de armeren: als een kleine groep heel erg rijken steeds minder afhankelijk wordt, heeft dat een negatief effect op de samenleving, op het gebied van kansengelijkheid, gezondheidszorg, de infrastructuur en de woningmarkt.'
Timmer schetst het op zich logische 'stukje psychologie' achter de behoefte om een fors vermogen te hebben: de villa van de buren is altijd groter. Maar daar gaat tegenwoordig ook een miljardenbusiness achter schuil, en dát maakt het gevaarlijk. 'Mensen verdienen hun geld met het regelen dat anderen minder belasting hoeven te betalen. Accountants en adviseurs hebben daar baat bij. Dat zagen we ook bij Charlene de Carvalho-Heineken, iemand die vooral rijk is geworden van een erfenis. Die maakt daar heel handig gebruik van.'
Door God gegeven
Belasting heffen is geen natuurwet, benadrukt Timmer. Uiteindelijk gaat het om een politieke keuze. Het is goed dat er ook een groep miljardairs is die volledig uit eigen beweging liet weten graat bereid te zijn om veel meer belasting te betalen. 'Zulke initiatieven zijn heel goed; ze creëren bewustzijn. Maar ik denk niet dat iedereen binnen die groep het belang van herverdeling zal onderschrijven. We doen weleens of belasting heffen door God gegeven is en in de sterren geschreven staat, maar we kunnen andere keuzes maken.
‘We doen weleens of belasting heffen door God gegeven is en in de sterren geschreven staat’
Dat wereldwijd een prominente groep ultrarijken geld steekt in filantropie en relatief veelbesteedt aan innovatie is op zich 'super goed', zegt Bram Joanknecht. Daarmee maak je het echter wel afhankelijk van individuele keuzes. Daarom is politieke bemoeienis cruciaal, vindt hij. 'We vragen mensen niet om méér te betalen, we vragen ze hun fair share te betalen, wat ze op dit moment niet doen. Het gaat erom dat er duidelijke afspraken komen om 'de bodem omhoog te trekken', waardoor iedereen een eerlijk deel betaalt.'
Schrijf je nu in voor de BNR Nieuwsbrief voor je dagelijkse dosis nieuws en podcasttips. Iedere ochtend en/of middag in je mailbox zodat je altijd op de hoogte bent. Blijf Scherp.
